Truyền thuyết kể lại rằng, khi xưa có một con Giao long giả thành một người ăn xin để thử lòng dân chúng nơi đây nhưng ai nấy trong làng đều hắt hủi chỉ trừ lại mẹ con bà goá phụ. Quá giận giữ nên nó đã làm mưa to gió lớn, nước cuồn cuộn tứ phía đổ vào thung lũng. Tất cả người dân trong làng đêu bị cuốn trôi đi trừ hai mẹ con bà goá phụ giúp đỡ giao long được thoát ở trên đỉnh núi cao. Bà đã thả hai mảnh vỏ trấu mà giao long cho hoá thành hai chiếc thuyền để đi cứu người. Trên ngọn núi hai mẹ con dựng ngôi nhà nhỏ để sinh sống. Chỗ này về sau trở thành một ngôi làng đông đúc và ngày nay có tên là làn Năm Mẫu. Cả thung lũng bị ngập nước và ngay nay đã trở thành 3 cái hồ lớn rộng mênh mông nên người ta đặt hồ với cái tên là Hồ Ba Bể. Tuy là nước ở 3 hồ có lưu thông với nhau nhưng thuyền bè thì không đi lại giữa 3 hồ được vì đã có các đập bằng đá rát lớn ngăn cản.
Hồ Ba Bể rộng bao la với làn nước trong xanh như ngọc bích và nổi bật giữa núi rừng hùng vĩ. Giữa hồ là một hòn đảo nhỏ người dân nơi đây gọi là gò Bà Goá.
Vào năm 1995, hồ được Hội nghi Hồ nước ngọt thế giới liệt kê vào danh sách 20 hồ nước ngọt cần được bảo vệ ở trên thế giới. Cuối năm 2004, Vườn quốc gia Ba Bể được công nhận là một Vườn di sản Asean.
Đến cuối năm 2012, hồ được công nhận là một di tích lịch sử cấp quốc gia đặc biệt là chính bởi hệ sinh thái nơi đây hiện có được vẻ đẹp hài hoà giữa sông nước và núi rừng. Đây cũng là một thắng cảnh mà du khách không thể bỏ qua khi đến du lịch miền Bắc.
Ở đây có một nét đặc biệt rất riêng đó là chiếc thuyền độc mộc. Đây cũng là phương tiện của người dân trên hồ. Mỗi chiếc thuyền nơi đây được khoét từ một thân cây lớn vì vậy nên có tên gọi thuyền độc mộc.
Khi đến với Hồ Ba Bể du khách sẽ thấy cảnh các cô gái người dân tộc Tày chèo thuyền độc mộc trong những bộ váy áo xanh với dáng vẻ khoan thai lướt thuyền trên mặt hồ.
Ở ngã ba sông Năng, nơi dẫn nước vào hồ Ba Bể thì du khách sẽ bắt gặp một cảnh thiên nhiên rất đẹp là hao nhánh sông hai màu hoà quyện lại với nhau, một màu xanh biết như trời một màu đỏ của đất phù sa. Du khách sẽ không khỏi choáng ngợp trước một cảnh đẹp đến ngỡ ngàng :”thiên nhiên đệ nhất hồ” đó là ten gọi của người xưa dành cho hồ Ba Bể.
Đi vòng quanh hồ một vòng quý khách sẽ được dừng chân tham quan một số điểm nổi bật ở hồ như là đảo An Mã với đền An Mã và gò Bà Goá. Gò nổi lên giữa hồ với những tảng đá vôi xếp chồng lên nhau. Đan xen giữa những lớp đá sần sùi ấy là những phiến đá phẳng lì tạo nên những mặt bàn rất đẹp.
Đi thêm một đoạn cách hồ không xa thì sẽ đến ao Tiên rộng khoảng 3ha nằm trên đỉnh núi. Không khí ở đây rất mát mẻ, khung cảnh được bao bọc bởi rừng nhiệt đới bạt ngàn. Tương truyền rằng nơi đây có các nàng tiên hay từ trên trời ghé xuống tắm và đánh cờ.
Với một chuyến du lịch 2 ngày 1 đêm ở Hồ Ba Bể quý khách sẽ cảm nhận hết được vẻ đẹp mê lòng người nơi đây. Quý khách sẽ có cảm giác vừa thám hiểm một không gian khác lạ với non nước hữu tình. Có lẽ những dấu ấn đó sẽ mãi đọng lại trong lòng của du khách để rồi một ngày nào đó quý khách sẽ trở lại với Hồ Ba Bể với niềm háo hức mới.
Một vài tour du lịch để quý khách tham khảo:
Tour Đà Nẵng 6 ngày 5 đêm
Tour miền Tây 2 ngày 1 đêm
Tour miền Bắc 5 ngày 4 đêm
Tour Nha Trang Đà Lạt 4 ngày
