Hòn Chuối nằm trong chuỗi hòn nhỏ trên biển Tây. Phía Bắc giáp Hòn Sơn Rái thuộc tỉnh Kiên Giang, phía Nam giáp Hòn Khoai. Trong đó Hòn Chuối nhỏ nhất vì diện tích chỉ 130 hecta với 37 hộ dân sinh sống. Có 281 công dân ở Hòn Chuối được ghi trong hộ khẩu là cư ngụ tại khóm 1, thị trấn Sông Đốc. Tất cả người dân nơi đây đều là những người dân nghèo, được chính phủ trợ cấp về Y tế và Giáo dục.
Bà Trần Thị Sáu là người cao tuổi nhất Hòn Chuối này, năm nay bà 77 tuổi. Năm 1972, bà Sáu quá giang tàu cá và đưa cả gia đình ra sinh sống trong những hốc đá trên hòn đảo không người này.
Hòn Chuối có ba gành: Gành Chướng, Gành Nam, và Gành Nồm. Người dân sống ở Gành Nam để tránh gió chướng từ tháng Chín đến tháng Ba âm lịch. Những tháng còn lại, cộng đồng lại cùng nhau gồng gánh về Gành Chướng để tránh gió mùa Tây Nam. Mọi người dọn nhà vào lúc giao mùa, khi hai ngọn gió chưa nổi lên, còn bình yên ở hai phía hòn.
Câu cá lạc là nghề chính của cư dân trên đảo, cá lạc thường sinh sống ở vùng biển Hòn Chuối, cũng như cá khoai quanh quẩn bên Hòn Khoai và cá hố tìm về mũi Cà Mau. Những đêm tối trời, biển dịu, chèo xuồng chưa kịp mỏi tay là đã đến chỗ thả câu. Cá lạc khi thấy thịt cá ba thú, cá đối là đớp mồi và mắc câu. Câu cá lạc là nghề có thể nói là thuận vợ thuận chồng. Chồng bủa câu, gỡ cá, vợ tóm lưỡi câu, xếp gắp, gài nẹp cho giềng câu thẳng thớm.
Cách đây bốn mươi năm, khi đặt chân lên Hòn Chuối tìm chốn nương náu, người dân nơi đây thấy một lư hương, được cho là của ông Đạo Năm, là thầy tu chuyên hốt thuốc Nam bị thực dân Pháp trục xuất khỏi đảo do tình nghi ông liên hệ với Vệ Quốc đoàn. Cái lư hương gợi cho người ta hướng đến sự tín ngưỡng, người dân đã lập miếu thờ Bà Chúa Hòn như ông Đạo Năm xưa kia. Cơn bão số 5 quét qua hòn Chuối vào năm 1997 làm cây cối gãy đổ, chồng chất ngổn ngang, nhưng miễu thờ Bà không hề hấn gì, dù cột kèo bên trong đã cũ mục đi nhiều. Từ đó, chuyện tôn thờ Bà Chúa Hòn càng linh thiêng hơn. Ngư dân trúng mùa đã cúng dường và tu sửa lại miếu. Mọi người làm ăn, khai trương, động thổ, hạ thủy, thường ra đây để thỉnh ý Bà.
Rằm tháng Hai âm lịch, ở cửa Sông Đốc thì tàu bè ra khơi Nghinh Ông. Ở Hòn Khoai, ngư dân – phần đông là phụ nữ ra Hòn Chuối vía Bà. Năm nào bà Nguyễn Kim Sa cũng từ Cái Đôi Vàm, huyện Phú Tân ra đây để đơm cho Bà Chúa Hòn một mâm cỗ bánh bò, với những cái bánh trắng, xanh, vàng, đỏ được đính lên đoạn thân cây chuối. Những năm gần đây, bên cạnh miếu Bà, có đặt thêm tượng Bà Nam Hải và Phật Bà Quan Âm, thành một quần thể tín ngưỡng vô cùng trang nghiêm.
Nơi đây, con em ngư dân được các anh bộ đội biên phòng dạy chữ cho từ lớp 1 đến lớp 3, trong khi ngành giáo dục “bó tay” không cách gì tìm được thầy cô nào dám ra đảo dạy chỉ với mấy chục hộ dân này. Cán bộ quân Y hằng ngày nhiệt tình chữa bệnh cho người dân. Các chiến sĩ biên phòng hy sinh tuổi trẻ canh giữ đất trời, bảo vệ cuộc sống bình yên cho đảo nhỏ.
Rằm tháng Hai âm lịch năm 2012, Hòn Chuối vừa có lễ cúng Bà Chúa Hòn vừa có một đám cưới xuất phát từ tình người chân chất. Chàng rể là lính biên phòng vừa ra quân và cô dâu là người được sinh ra ở đây. Không có xe hoa “đưa dâu rước rể”,mâm cao cỗ đầy nhưng họ đến với nhau bằng những bước chân qua những gành đá.
Chiều xuống, gió “Nam ngoài” mang đám mây màu chì, phút chốc đã trùm kín nửa bầu trời đàng Tây. Nắng lèn qua mây, dọi xuống mặt biển in muôn ngàn tia nắng lấp lánh đuổi bắt nhau, rồi nấp sau các hòn.
Hòn Chuối rực vàng nổi rõ giữa những căn nhà đơn sơ. Tàu cá nối đuôi nhau về hòn tránh con sóng trái mùa có thể dậy lên bất cứ lúc nào trong đêm. Nước đá xay và bơm thêm dầu chuẩn bị cho chuyến đi đầy hứa hẹn. Bạn lưới gặp nhau so mạn ghe, cặp tàu, gọi nhau í ới như tiếp thêm tinh thần cho chuyến đi. Nhìn từ xa, Hòn Chuối sừng sững trên biển như một mẫu hạm.
